منیر شفیق، متفکر فلسطینی در نشستی میهمان سایت العالم بود و در آن جزئیات کتابش و مراحل مهم تاریخی زندگی عرب‌ها، ظهور مقاومت فلسطینی و تأثیر آن بر انقلاب اسلامی ایران را توضیح داد و اینکه این انقلاب چگونه باعث تقویت و توسعه مقاومت و شکست های رژیم صهیونیستی و نابودی توافقات عادی‌سازی شد.
مهمترین نکات مطرح شده در این گفتگو:
– کتاب خاطرات بینشی متفاوت از سیر تغییرات در زندگی اعراب و مسئله فلسطینی می دهد.
– کتاب «خاطرات» بر این بُعد متمرکز است و توازن قوا و دلایلی را بررسی می کند که رژیم صهیونیستی و استعمار انگلیس را قادر ساخت تا با تصرف تقریباً ۸۰ درصد از سرزمین فلسطین، به تاسیس رژیم صهیونیستی در سال ۴۸ دست یابند.
– انقلاب اسلامی ایران ضایعه بزرگ خروج مصر از مقاومت را جبران کرد.
– در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی شاهد ظهور حزب الله و جنبش جهاد اسلامی فلسطین و تغییر موازنه قدرت بودیم.
– انقلاب اسلامی بر مقاومت در لبنان و فلسطین، تاثیر فراوانی داشت.
-مقاومت فلسطین در بهترین و عالی ترین شرایط خود قرار دارد.
– موقعیت عظیم مقاومت فلسطین و پایگاه قدرتمند نظامی آنها در غزه ارزش خود را در شش جنگ ثابت کرده است
– قدرت مقاومت غزه برای ادامه و حرکت، نه تنها با دفاع از موقعیت خود در غزه بلکه با دفاع از کل قضیه فلسطین در کرانه باختری و قدس اشغالی و مسجد الاقصی است.
– مهمترین نقطه قوتی که اکنون مقاومت با آن مواجه است نقاط ضعف دشمن است.
– رژیم صهیونیستی از نظر موازنه قوا و نیز توانمندی در بدترین وضعیت خود قرار دارد.
– مردم فلسطین بیش از گذشته حول محور مقاومت متحد شده‌اند.
– از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی، منجر به حذف و کنار گذاشته شدن این موضع سیاسی برخی سران کشورهای عربی شد که با تظاهر به دلسوزی ادعا می کردند که دشمن، رژیم صهیونیستی نیست، بلکه ایران است
– بازگشت سفارتخانه های عربی به دمشق و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تأثیر مثبتی بر آرمان فلسطین خواهد داشت.
العالم: آیا ممکن است اندکی در مورد جزئیات کتابتان توضیح دهید؟
شفيق: کتاب من اگر چه نامش «خاطرات» است اما شرح حال نویسنده (که من هستم) نیست، به این معنا که آنچه در زندگی نویسنده اتفاق افتاده را با جزئیات و توضیحاتی از زندگی او پیگیری نمی کند، بلکه به مراحل مهم تاریخی زندگی عرب ها و مسلمانان و آرمان فلسطین می پردازد. این کتاب به دوران سال ۱۹۴۸ و چگونگی وقوع نکبت و علل آن می پردازد که نظرات مختلفی در تفسیر آن وجود دارد. این کتاب سعی دارد درباره نتایج و دلایلی که منجر به نکبت و پیدایش آن و نیز پیدایش رژیم صهیونیستی شد، بینشی نسبتاً متفاوت با بسیاری از دیدگاه ها ارائه دهد.
کتاب در این مرحله به توازن قوا در سطح جهانی و اسلامی و داخل فلسطین می پردازد و می دانیم که آغاز آن از هنگام جنگ جهانی اول بود و به طور عملی، زمانی که انگلیس فلسطین را اشغال کرد و پروژه صهیونیستی از طریق آوردن شهرک نشینان به فلسطین و تحمیل حضور آنها در مستعمرات و مسلح کردن آنها آغاز شد تا زمینه برای تاسیس رژیم صهیونیستی فراهم شود.
کتاب «خاطرات» بر این بُعد متمرکز است و توازن قوا و دلایلی را بررسی می کند که رژیم صهیونیستی و استعمار انگلیس را قادر ساخت تا با تصرف تقریباً ۸۰ درصد از سرزمین فلسطین، به تاسیس رژیم صهیونیستی در سال ۴۸ دست یابند. این مرحله را کتاب به صورت دقیق و مفید پوشش داده است تا بسیاری از باورهای غلطی که درمورد این مرحله وجود دارد، اصلاح شود.
این کتاب همچنین به مراحل بعدی یعنی دهه‌های پنجاه و شصت می‌رود و به‌ویژه به تجربه دوره ناصری یعنی تجربه جمال عبدالناصر رئیس جمهور فقید و رهبری او در جنبش آزادیبخش عربی و درگیری‌هایی که در آن مرحله روی داد، متمرکز می شود.
البته در این مرحله یک جنبه مهم وجود دارد و آن بحث از حزب کمونیست و جریان چپ کمونیست است، زیرا نویسنده (که من هستم) در این زمینه تجربه داشته است و فکر می کنم از این جنبه، کلیات جنبش کمونیستی را نه تنها در فلسطین، بلکه در اوضاع عربی، اسلامی و جهانی روشن می کند.
انقلاب اسلامی ایران نقطه عطفی در مبارزات فلسطینی‌های بود
العالم: به نظر شما مقاومت فلسطین چگونه شکل گرفت و امروز به چه جایگاهی رسیده است؟
شفيق: برای من بسیار مهم است که در این مرحله توقف کنم، یعنی مرحله جنگی که ملت عرب در سال ۱۹۶۷۷ در معرض آن قرار گرفت و رژیم صهیونیستی را به اشغال نوار غزه، سینا، بلندی‌های جولان و کرانه باختری سوق داد و در عمل تمام فلسطین را اشغال کرد. اینجا همچنین مرحله تعیین کننده ای در تاریخ امت مسلمان وجود دارد که برای من مهم بود که آن را از زاویه توازن قوا و از زاویه تأثیرات آن در وضعیت آینده بررسی کند و به طور خاص، تأثیرات آن بر توسعه پدیده مقاومت جدید فلسطینی که سال ۱۹۶۵ ضعیف و با تردید آغاز شده بود. اما پس از سال ۱۹۶۷، جبران شکست پیش آمده و برپایی قیام برای مقابله با نتایج حاصل از این شکست و جلوگیری از تسلیم شدن که آمریکا و رژیم صهیونیستی به دنبال تحمیل آن بر کشورهای عربی بودند، به یک نیاز و ضرورت تبدیل شد.
از این زاویه، کتاب «خاطرات» به اهمیت سیاسی این رویداد پرداخته است، رویدادی که نکسه نامیده می شود و همچنین تأثیر آن، هم بر جنبش آزادیبخش عربی و هم بر راه اندازی مقاومت فلسطین که بخش بزرگی را در رابطه با تجربه دهه هفتاد در بر می گیرد، به ویژه با حضور مقاومت فلسطین در لبنان پس از خروج از اردن و پس از تمرکز بر تجربه سپتامبر ۱۹۷۰٫
در واقع این مرحله شاهد اتفاق بسیار بزرگی بود که در سال ۱۹۷۹ روی داد، اتفاقی بزرگ و تعیین کننده در تاریخ منطقه به عنوان نقطه عطف یعنی وقوع انقلاب پر برکت اسلامی در ایران، درست در زمانی که اوضاع عمومی کشورهای عربی و عرب ها با شکستی بزرگ روبرو بود، هنگامی که مصر در دوران سادات در سال ۱۹۷۹ یعنی در همان سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران، برای انعقاد معاهده با رژیم صهیونیستی رفت و مصر عملاً از درگیری خارج شد، این یک اتفاق بزرگ بود و خبر می داد که اوضاع کشورهای عربی رو به سقوط و از دست دادن توانایی حتی برای مقاومت است، زیرا مصر هم به داشتن وزن زیاد در درگیری مشهور بود.
من بر همین اساس در کتاب خود نشان دادم که در آن مرحله، جبران این ضایعه بزرگ یعنی از دست دادن مصر و خروج آن از میدان، پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بود. من در کتاب «خاطرات» نوشتم که اکنون ایران چگونه به وزنه بزرگی تبدیل شده و نبود مصر را در میدان مبارزه جبران کرده است.
این موضوع اگر چه در مراحل اولیه به خوبی آشکار نبود، زیرا ایران در معرض جنگ، محاصره و فشارهای متعدد قرار داشت، اما اکنون اگر به شرایط منطقه نگاه کنیم، می توان این سؤال را پرسید که اگر ایران اینقدر قوی نبود و در صحنه حضور نداشت، آیا اوضاع اینگونه می بود، آن هم در حالی که شاهد فروپاشی و ضعف دولت های عربی بوده ایم.
از این رو سال ۱۹۷۹ یکی از سال های مهمی تلقی می شود که کتاب «خاطرات» بر این دو اتفاق در آن تمرکز کرده است؛ نخست خروج مصر از میدان مبارزه که به معنای از دست رفتن نیروی اصلی عرب‌ها برای مقاومت و مبارزه بود و دوم پیروزی انقلاب پر خیر و برکت اسلامی ایران که این کمبود را جبران و منطقه را وارد مرحله ای جدید، مهم و کاملاً متفاوت کرد و هم اکنون نتایج و ثمرات آن را به خوبی می بینیم.
البته بعد از این مرحله مراحل دیگری نیز وجود دارد که یکی مرحله سال ۱۹۸۲ است که مقاومت به دلیل جنگ، از لبنان خارج شد و سپس تحولاتی که در دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ رخ داد و مهمتر از همه این است که بعد از سال ۱۹۸۳ جریان های مقاومت اسلامی چه در لبنان و چه در فلسطین، چگونه شروع به ظهور کردند؟
اینجا کتاب «خاطرات» این مرحله را که مرحله بسیار مهمی در تاریخ مقاومت به شمار می رود، به خوبی نمایان می سازد زیرا بعد از دهه ۱۹۸۰ و به خصوص بعد از سال ۱۹۸۲ متوجه شدیم که جریان مقاومت که از سال ۱۹۶۵ شروع شد و بر هدایت اوضاع پس از سال ۶۷ تمرکز کرد و نیز گروه فتح، سازمان آزادی بخش فلسطین را در اختیار گرفت، چگونه این گرایش رو به ضعف نهاد و دچار بحران شد، آنگونه که کنفرانس شورای ملی در سال ۱۹۸۸ در الجزایر به آن اشاره کرد و نیز اعلام کشور فلسطینی و به رسمیت شناختن ضمنی قطعنامه ۲۴۲ و فاش شدن این موضوع که عده ای تصمیم دارند به سوی سازش بروند، به ویژه پذیرش توافقنامه اسلو که باعث فروپاشی مبارزه مسلحانه و مقاومتی شد که سال ۱۹۶۷ و بعدها در دهه ۱۹۷۰ آغاز شد و پیش رفت. با این حال ما پس از آن با اتفاق بزرگی مواجه شدیم و آن به راه افتادن قدرتمند مقاومت در جنوب لبنان از طریق حزب الله در دهه هشتاد و به ویژه در دهه نود بود و همچنین جنبش جهاد اسلامی و جنبش حماس در همان دوره (دهه هشتاد و نود).
بی‌تردید انقلاب اسلامی بر این دو جریان، یعنی مقاومت در لبنان و مقاومت در فلسطین، تاثیر فراوانی داشت، مقاومتی که خصلت اسلامی دارد و امروزه نقش و اهمیت آن را در این نبرد می‌بینیم.
به عبارت دیگر، کتاب «خاطرات» بیش از آنکه زندگی نامه و اتفاقاتی باشد که من پشت سر گذاشته ام، این موضوعات اساسی را روشن می کند. این کتاب به مراحل و جریان های سیاسی عمده در این زمینه می پردازد و فکر می کنم برای کسانی که علاقه مند به مطالعه تاریخ جدید از نیمه دوم قرن بیستم تا به امروز هستند، مهم باشد.
در نهایت نکته ای که باید درباره کتاب گفت، همان چیزی است که من برای آن از عبارت «از اخگر تا اختر» استفاده کردم، به این معنا که این عبارت پاسخ به کسانی که می گویند کتاب «خاطرات» مجموعه ای از فراز و نشیب هایی است که در زندگی من بوده است و به همین دلیل سعی کردم بگویم که واقعاً این اتفاقات در زندگی من افتاده است یعنی هنگامی که از مرحله کمونیستی به مرحله ناصری، ناسیونالیستی و عربی منتقل شدیم و سپس وارد مرحله اسلامی شدیم.
من البته می‌خواستم نشان دهم که این تغییرات یا دگرگونی ها همانند بسیاری از تغییرات، گریز از جنگ یا گریز از شرایط سخت به شرایط آسان نبوده است، بلکه من از اخگر به اخگر می‌رفتم، زیرا اخگرِ مرحله اول، زندان بود و اخگرِ مرحله دوم، مقاومت و شهادت بود و آخرین مرحله اسلام، کمتر از آن دو نیست.
من می بینم که ما در حال گذراندن مرحله ای هستیم که از بهترین مراحل برای ملت فلسطین، آرمان فلسطین و مقاومت فلسطین است و ما از نظر تاریخی و از نگاه کلی، در بهترین موقعیت از صد و چند سال گذشته ایم.
البته برخی افراد بدبینند و تصور می کنند آنان در شرایط سخت و خطرناکی قرار گرفته اند و شرایط را منفی می بینند به خصوص موضوع انتقال به اسلو و نقش فعلی تشکیلات خودگردان فلسطین.
من در واقع می بینم که مقاومت فلسطین در بهترین و عالی ترین شرایط خود قرار دارد، به این معنی که کافی است به موقعیت عظیم مقاومت فلسطین یا پایگاه قدرتمند نظامی مقاومت که هم اکنون آن را در غزه ایجاد کرده و در آن ایستاده است، توجه کرد، مقاومتی که ارزش خود را در شش جنگ ثابت کرده است و همچنین قدرت مقاومت غزه برای ادامه و حرکت، نه تنها با دفاع از موقعیت خود در غزه بلکه با دفاع از کل قضیه فلسطین در کرانه باختری و قدس اشغالی و مسجد الاقصی.
همچنین وقتی به اوضاع مقاومت در جنین و نابلس نگاه می کنیم، اگر به دو پدیده یکی لانه شیران و دوم گردان اردوگاه جنین دقت کنیم، متوجه خواهیم شد که به مرحله ای رسیده ایم که بالاترین مرحله در تاریخ مقاومت فلسطین در این مرحله است.
این مقاومت در جنگ های اخیری که شاهد آنها بوده ایم، از جنگ شمشیر قدس گرفته تا جنگ میدان ها و نیز جنگ اخیر با نام انتقام آزادگان، نشان می دهد که وضعیت فلسطین و مقاومت فلسطین اکنون در مرحله هجوم و در مرحله پیشرفت است و امروزه به عنوان بخشی از محور بزرگ مقاومت است که هم اکنون به ویژه ایران، لبنان، نوار غزه، فلسطین و همچنین سوریه و دیگر کشورها را شامل می شود.
رژیم صهیونیستی از نظر موازنه قوا و نیز توانمندی در بدترین وضعیت خود قرار دارد
العالم: قدرت و محور مقاومت فلسطین کجاست؟
شفیق: من معتقدم مهمترین نقطه قوتی که اکنون مقاومت با آن مواجه است نقاط ضعف دشمن است، در این مرحله که از مقاومت و نقاط قوت آن صحبت می کنیم باید به موقعیت، شرایط، نقاط قوت و ضعف قدرت دشمن نیز توجه کنیم.
اکنون رژیم صهیونیستی از نظر موازنه قوا و نیز توانمندی در بدترین وضعیت خود قرار دارد و این امر برای مقاومت فرصت ایجاد می کند که قوی تر عمل کند و در عمل توان بیشتری از خود نشان دهد.
رژیم صهیونیستی اینک در جبهه جنگ دچار ضعف شده چرا که بارها ارتش صهیونیستی شکست خورده است؛ از جمله این که در جنوب لبنان شکست خورد و مناطق تحت سیطره اش آزاد شد. همچنین در جنگ ۲۰۰۶ از حزب الله شکست خورد. در جنگ‌های نوار غزه نیز سرانجام کار آزادی نوار غزه بود.
همچنین می توان به پیروزی در جنگ های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴، نبرد «سیف القدس» (شمشیر قدس) و در حال حاضر جنگ «ثأر الأحرار» (انتقام آزادگان) اشاره کرد.
به عبارتی دیگر مقاومت از نظر قدرت و استراتژی، با اتخاذ راهکار مقاومت مسلحانه، بسیار قوی تر و قدرتمندتر از پیش شده است.
نکته دیگر اینکه در این مرحله خاص، شاهد ظهور پدیده جدیدی در وضعیت مردم فلسطین هستیم و آنها اکنون بیشتر حول محور مقاومت متحد شده اند.
ما در مرحله بالاتری قرار گرفته ایم که می توان آن را مرحله «مقاومت مردم فلسطین» نامید که اساس مقاومت را پایه ریزی می کند بدین معنا که ملت فلسطین به ویژه در کرانه باختری، بیت المقدس و مسجد الاقصی در وسط میدان هستند، و مقاومت خود را در جنگ انتقام آزادگان به خوبی به نمایش گذاشتند.
بنابراین مهمترین نقطه قوت مقاومت اولاً اتخاذ استراتژی مبارزه و مقاومت مسلحانه، ضعف و ناتوانی رژیم صهیونیستی در مقابله با مقاومت و همچنین موضع مردمی و حمایت ملت از مقاومت فلسطین است.
اهمیت از سرگیری روابط تهران و ریاض در مسئله فلسطین
العالم: در حال حاضر وضعیت جهان اسلام و عرب پس از سرگیری روابط ایران و عربستان چگونه است؟
شفیق: حقیقت این است که وضعیت کشورهای عربی به دو گونه است: در یک بخش وضعیت آنها به ویژه رژیمشان بسیار اسفبار است، و بخش دیگر کشورهایی هستند که وارد مرحله فروپاشی شده اند و در حال سقوط و در آستانه فروپاشی کامل هستند و این امر شکست برای نظام عربی و اتحادیه عرب به شمار می رود و همبستگی دور از دسترس به نظر می رسید.
اما اخیراً این وضعیت با اتفاقات جدید از جمله از سرگیری روابط ایران و عربستان تحت حمایت چین، کمی رو به بهبودی است.
از سرگیری روابط ایران و عربستان، اقدام بسیار مهم و مثبتی ارزیابی می شود زیرا اولین دستاورد بزرگ آن مقابله با خصومت فرقه‌ای و مذهبی بین گروه های سنی و شیعه و نیز ممانعت از اقدامات تحریک آمیز فرقه‌ای و خنثی کردن آن بود.
دومین نکته مهم این است که از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی، منجر به حذف و کنار گذاشته شدن این موضع سیاسی برخی سران کشورهای عربی شد که با تظاهر به دلسوزی ادعا می کردند که دشمن، رژیم صهیونیستی نیست، بلکه ایران است.
این آشتی چنین کارزار سیاسی را که می خواست ایران را جایگزین رژیم صهیونیستی کند، از بین برد و ما دیگر این قبیل صحبت ها را نمی شنویم.
ما مشتاقیم آثار مثبت این آشتی و تفاهم را ببینیم. انتظار می رود در یمن، لبنان و جاهای دیگر، گام های مثبتی برداشته شود و اوضاع آرام گردد. امید فراوانی وجود دارد که وضعیت بهبود یابد و برای حل برخی از مسائلی که پیشتر دشوار یا مخرب بودند، فرصت های خوبی ایجاد شود.
تاثیر مثبت بازگشت سفارتخانه های عربی به دمشق و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بر آرمان فلسطین
العالم: تاثیر بازگشت سفارتخانه های عربی به دمشق (تاثیر دو محور بر آرمان فلسطین) چیست؟
شفیق: در مرحله گذشته شاهد تحریم سوریه، شکاف در میان کشورهای عربی و خصومت بودیم که به ضرر آرمان فلسطین بود اما الان جریان مقاومت مردمی به ویژه در فلسطین و لبنان ادامه دارد و جریان هایی که خواستار تجزیه سوریه و منطقه بودند، با شکست مواجه شده اند لذا بازگشت سفارتخانه های عربی به دمشق و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب تأثیر مثبتی بر آرمان فلسطین خواهد داشت.
العالم: به عنوان یک اندیشمند بزرگ فلسطینی و اسلامی، نقطه عطف مسیر مبارزاتی تان را بیان نمایید.
شفیق: مطمئناً در زندگی من تغییراتی روی داده است، نقطه عطف تعیین کننده در زندگی ام آن است که از شر حزب کمونیست نجات یافتم و رویکرد من به طرف عربیت و اسلام تغییر یافت و به خداوند متعال و اسلام توکل کردم که تمام اینها به شدت بر زندگی ام تاثیر گذار بود.
من توانستم میهن‌پرستی فلسطینی و عربی و روح عربی و اسلامی را به عنوان مرجع نهضت امت گرد هم آورم. این مسائل بسیار مفید و در مسیر درست و در مسیر مقاومت واقعی است. نقطه منفی زندگی من نیز اشغال فلسطین در سال ۱۹۴۸ بود که از خانه ام رانده شدم. نقطه منفی دیگر شکست اعراب در جنگ ۱۹۶۷ در برابر رژیم صهیونیستی بود، اما پس از آن پیروزی انقلاب اسلامی ایران و پدیدار شدن مقاومت اسلامی در فلسطین نقاط عطف مثبت زندگی ام بود. همچنین جنگ شمشیر قدس و نتایج آن، سلاح مقاومت در اردوگاه جنین و ظهور گروه عرین الاسود و قدرت مقاومت در نوار غزه و تشکیل اتاق مشترک عملیات مقاومت را می بایست به آن اضافه کرد.